Vandaag vindt er eerherstel plaats voor de laatste heks die in Lier is verbrand. 431 jaar geleden stierf Catheleyne Van den Bulcke op de brandstapel. Ze deed naar verluidt aan tovenarij, had seks met de duivel en trok met weerwolven op pad.
In het boek Caliban and the Witch van Silvia Federici leerde ik dat heksenjachten een gevolg waren van de komst van het kapitalisme. In de 16de en 17de eeuw werden vrouwen gedwongen om zich voort te planten. Ze werden broedmachines omdat er werkkrachten nodig waren. In die tijd wisten vrouwen nog alles over planten. In het geheim gebruikten ze die als anticonceptie of voor abortus. Wie hierop betrapt werd, werd verbrand.
Heksen hadden ook kennis over de kosmos en astrologie, bezaten genezende krachten, deden droomanalyses, vertelden mythes door en verdiepten zich in tarot en magie. Alles wat een kapitalistisch systeem niet nodig acht omdat het alleen geïnteresseerd is in wat meetbaar is en winst oplevert.
In een interview voor DeWereldMorgen zegt Silvia Federici dat er nog steeds heksenjachten plaatsvinden elders in de wereld. Gedurende haar onderzoek ontdekte ze dat er deals worden afgesloten tussen lokale leiders en buitenlandse bedrijven om bepaalde territoria te ontginnen. “In Afrika bijvoorbeeld vinden heksenvervolgingen vooral plaats in regio’s die men wil commercialiseren voor onder meer toerisme. Ze zetten de mensen tegen elkaar op net op het moment dat ze moeten verenigen om zich te verzetten. En ondertussen worden hun gronden ingenomen.”
De vrouwen die hun land willen beschermen, worden de zogezegde boosdoeners. ‘Heksen’ wordt een scheldwoord voor eigenzinnige, tegendraadse vrouwen. Nochtans beschermen zij het land omdat ze geloven dat we bomen nodig hebben, moestuinen, gezonde lucht, een goede omgang met dieren en drinkbaar water in plaats van alsmaar meer massaproductie.
Ze vinden het hebben van een lichaam en het voortbestaan van onze planeet belangrijker dan bezit. De wijsheid en voornemens van heksen worden ontkracht door hen als duivels, zweverig, hysterisch, wild of mentaal labiel af te doen.
Lier is mijn geboortestad. Mijn oma woonde op de Grote Markt. Ontelbare keren liep ik voorbij de plaats waar Catheleyne Van den Bulcke, en zoveel meer vrouwen, ooit in vlammen opgingen.
Nu rest alleen een grijsblauwe gedenksteen. Ik neem me voor om binnenkort op de heksensteen te staan en na te denken over hoe we die belangrijke, vrouwelijke ervaringen kunnen opgraven. Ik zou graag weten hoe het voelt om te vrijen met de duivel (naar het schijnt voelde hij koud aan), hoe het is om met weerwolven om te gaan en hoe ik mijn leven kan verrijken met tovenarij.
Krachten gaan nooit verloren, ze gaan naar de onderwereld. Onder ons bevindt zich een archief van vrouwelijke kennis.
Deze column verscheen op 20/1/21 in De Morgen
